PRODUKCJA I HANDEL WĘGLEM KAMIENNYM W ROKU 2009
GÓRNICTWO W OKRESIE PRZESILENIA
Światowy kryzys gospodarczy, którego pierwsze symptomy uwidoczniły się w czwartym kwartale 2008 roku, pogłębił się w kolejnym roku, powodując załamanie gospodarcze o skali nie notowanej w okresie po Drugiej Wojnie Światowej. Głęboka recesja spowodowana została przede wszystkim gwałtownym, do tego zaskakującym załamaniem w obszarze handlu globalnego z początkiem 2009 roku. Wynik tego okresu wskazuje na obniżenie rzędu 12% w stosunku do wykonania roku porzedniego; produkcja światowa zmniejszyła się w tym czasie o 1,1%.
Przebieg recesji złagodzony został w określonym stopniu w wyniku:
-prowadzenia przez banki emisyjne ekspansywnej polityki pienieżnej,
-znaczącej stymulacji popytu poprzez wdrożenie narodowych programów antyrecesyjnych,
-relatywnej odporności na wpływy kryzysu wiodących krajów progowych, szczególnie Chińskiej Republiki Ludowej, Indii i Brazylii,
-utrzymywania się stosunkowo niskich cen ropy naftowej.
Zakłada się ponadto, iż globalny cykl tworzenia zapasów generować będzie impulsy, które prowadzić mogą – co postrzega się jako zjawisko pozytywne - do odbudowy stanów zredukowanych krańcowo w czwartym kwartale 2008 roku. Prognozy na rok 2010 formułują przyrosty zarówno w zakresie gospodarki światowej – 3,0% - jak i handlu - o 4,5%.
Skutkiem ubocznym światowego kryzysu gospodarczego jest przesunięcie problematyki dotyczącej aspektów klimatycznych na dalsze pozycje w rankingu priorytetów. Nieodzowne stają się nowe strategie z zakresu, na przykład ograniczenia względnie eliminacji emisji dwutlenku węgla. Wdrożenie takich technologii oznacza horendalne koszty dla określonego kraju, przy korzyściach praktycznie niedostrzegalnych. Aktualnie (w roku 2008) cztery kraje – Chińska Republika Ludowa, USA, Indie i Rosja – emitują 15,5 miliardów ton dwutlenku węgla, co stanowi 51,3% emisji ogólnoświatowych; do 2030 roku, emisje tej „czwórki” najprawdopodobniej wzrosną do 22,8 miliardów ton (56,2%), przy czym szczególnie drastycznie narastają emisje dwutlenku węgla w Chińskiej Republice Ludowej. Dokument końcowy konferencji klimatycznej w Cancún (Meksyk) z dnia 11.grudnia 2010 roku zasygnalizował wolę działania większości państw na rzecz utrzymania wzrostu ocieplenia atmosfery w granicach 2° C. Konkretne przedsięwzięcia będą przemiotem obrad kolejnych konferencji i negocjacji. Przytoczone dane to jedynie wzmianka na przysłowiowym marginesie niniejszego opracowania, które poświęcone jest – jako kolejne w wieloletnim cyklu* - uogólnionemu oglądowi sytuacji w światowym górnictwie węgla kamiennego.
Zjawiska kryzysowe spowodowały ogólnoświatowe zmniejszenie zużycia energii o 1,6% (dla porównania: w ubiegłych latach notowano przyrosty: + 2,5% w roku 2007 oraz + 1,9% w następnym okresie), co w przeliczeniu na jednostki węgla umownego oznacza obniżenie wyniku z 16,151 do 15,900 mld ton. Struktura zużycia energii według obliczeń koncernu Britisch Petroleum (BP Statistical Review of World Energy) kształtuje się następująco: ropa naftowa - 34%, węgiel (łącznie kamienny i brunatny) – 31%, gaz ziemny – 23%, energia jądrowa – 6%, pozostałe nośniki również 6%.
Światowe wydobycie węgla kamiennego węgla kamiennego wzrosło w ubiegłym roku o kolejne 250 milionów ton (+ 4,5%), co oznacza łączną produkcję o wielkości 6.100 miliardów ton; w tym 850 milionów ton węgla koksującego. Rozmiary wydobycia w krajach o znaczących wielkościach produkcji podano w tabeli 1.
Wydobycie węgla kamiennego w okresie od 2000 roku wzrosło o 2,5 mld ton, co w decydującej mierze jest udziałem produkcji Chińskiej Republiki Ludowej. Skokowe przyrosty wydobycia miały miejsce również w Indiach i Indonezji. Ponadto znaczący jest rozwój produkcji w Wietnamie, Korei Północnej i Mongolii. Przyczyną tego rozwoju jest dążenie do możliwie szybkiego nadrobienia opóżnień w rozwoju cywilizacyjnym, co wymaga znaczącego wzrostu produkcji energii elektrycznej w perspektywie dziesięcioleci. Decydująca będzie rozbudowa energetyki opartej na węglu, co nie wyklucza inwestycji w zakresie dywersyfikacji źródeł zasilania. Na przykład, Chińska Republika Ludowa prześcignęła w 2009 roku Stany Zjednoczone w zakresie inwestycji w sektorze energii odnawialnej.
Produkcja koksu obniżyła się w skali światowej o 1,2%, z poziomu 528,3 milionów do 522,2 milionów ton. Udział Chińskiej Republiki Ludowej wyniósł 66%; w wyrażeniu liczbowym produkcja tego kraju wzrosła o 33 miliony ton do poziomu 345 mln ton. W porównaniu z produkcją przedmiotem obrotu międzynarodowego są jedynie niewielkie ilości koksu; przeciętnie 5-6%, i poniżej, w okresie objętym recesją.
Koncerny światowe działające w obszarze górnictwa reagowały w sposób zróżnicowany na sytuację wywołaną kryzysem gospodarczym. Na podstawie obserwacji Międzynarodowej Agencji Energii (International Energy Agency – IEA -) wyodrębniono następujące tendencje:
-Przedsiębiorstwa produkujące węgiel dla potrzeb własnych (RWE – węgiel brunatny) względnie dla zintegrowanych odbiorców (RPA – dla koncernu Sasol, producenta paliw syntetycznych) nie skorygowały planów inwestycyjnych.
-Przedsiębiorstwa z wysokimi kosztami, wyspecjalizowane w eksporcie (spółki kanadyjskie, szereg firm USA oraz SUEK) ograniczyły plany produkcji na rok 2009 i lata następne.
-Producenci z niskimi kosztami (Indonezja) zwiększają inwestycje w aspekcie rosnącego popytu.
-Międzynarodowe koncerny górnicze skreśliły określone inwestycje względnie przesunęły je w czasie.
-Przedsiębiorstwa państwowe (Chińska Republika Ludowa i Indie) stymulują procesy inwestycyjne w celu uzyskania wzrostu gospodarczego.
Obroty na światowym rynku węgla kamiennego zmniejszyły o 1,5%, co oznacza obniżenie ogólnego tonażu z poziomu 930 mln do 916 mln ton. Dane za lata 2006, 2008 i 2009 podano w tabeli 2. Zestawienie wskazuje na utrzymujące się przodownictwo eksportu Australii i Indonezji. Pozostali eksporterzy zmuszeni zostali do ograniczeń na skutek zmniejszonego popytu po stronie ich tradycyjnych odbiorców. Charakterystyczne jest zróżnicowanie cen w aspekcie geograficznym. Większy popyt w obszarze azjatyckim spowodował, że ceny na tym rynku są wyższe, czego skutkiem są zmiany w strukturze eksportu Republiki Południowej Afryki i Rosji. Kraje o najwyższym poziomie importu węgla kamiennego zestawiono w tabeli 3. W ujęciu tym rzuca się w oczy gwałtownie rosnący „głód węgla” Chińskiej Republiki Ludowej.
Kraje Unii Europejskiej dotnięte zostały nader dotkliwie skutkami recesji globalnej. Zużycie nośników energii pierwotnej obniżyło się o 6,0% z 2,500 do 2,350 mld. ton. Spadek zużycia odnotowały wszystkie kraje członkowskie. Struktura zużycia nie uległa znaczącym zmianom; udziały poszczególnych nośników oszacowano następująco: ropa naftowa – 34%, gaz ziemny – 26%, węgiel – 16%, energia jądrowa – 15%, pozostałe nośniki – 9%.
Wydobycie węgla w krajach Unii obniżyło o 12,6 mln ton do wielkości 134,7 milionów ton.
Znaczące spadki odnotowano w Polsce – 6,4; Niemczech – 4,1 oraz w Republice Czeskiej – 1,7 mln ton. Załamanie konjunktury w hutnictwie i rekordowo niskie zapotrzebowanie na energię elektryczną wpłynęły decydująco na redukcję importu o 34,9 mln do 181,9 mln ton.
Import węgla poszczególnych krajów członkowskich prezentuje tabela 4.
Węglochłonność Unii Europejskiej obniżyła się zatem do poziomu 316,6 milionów ton; dla porównania wyniki lat poprzednich: 2008 – 364,5 mln ton; 2006 – 404,2 mln ton. Rozkład zużycia węgla: energtyka – 71%; huty/koksownie – 18% (-5%); ciepłownictwo – 11%.
Produkcja i zużycie węgla brunatnego pozostały relatywnie stabilne.
Tyle ramowe ujęcie sytuacji w światowym górnictwie węgla kamiennego z okresu recesji ekstremalnej.
Rok 2010 zapoczątkował procesy ukierunkowane na ożywienie gospodarki w krajach wysoko uprzemysłowionych, co odbije się niewątpliwie na wskaźnikach zużycia energii i w konsekwencji na poziomie zasilania w nośniki, łącznie z węglem. Przykładem służyć może zużycie nośników energii pierwotnej w gospodarce niemieckiej w okresie trzech kwartałów bieżącego roku; zużycie wzrosło o 4% w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego, zużycie węgla o ponad 20%. Wyniki za cały rok 2010 pozwolą na uścislenie prognoz krótkookresowych. W perspektywie roku 2030 niezmiennie przyjmuje stabilne udziały węgla w bilansach energetyczno-paliwowych. Znamienny jest tytuł w opiniotwórczym tygodniku DER SPIEGEL nr 29/2010 - „Przyszłość jest czarna (Die Zukunft ist schwarz)” – co jest podkreśleniem znaczenia węgla w XXI wieku. „Era węgla jeszcze nie przeminęła” – napisali autorzy w ostatnich zdaniach tego artykułu.
Opracowano specjalnie dla BIULETYNU GÓRNICZEGO
Neuwied, RFN, 12.12.2010
Dr inż. Gerard Fabian
* Patrz: ŚWIATOWE GÓRNICTWO A KRYZYS, Biuletyn Górniczy, 7-8/2009
Tabela 1. Wydobycie węgla kamiennego na świecie (mln ton) w latach 2006-2009
| WYNIK 2008/WYNIK 2009 | ||||
| Producent (Państwo) | Wykonane w 2006 | Wykonane w 2008 | Wykonane w 2009 | PROCENT |
| Unia Europejska, w tym: | 168,1 | 147,3 | 134,7 | 91,4 |
| Polska | 95,2 | 84,4 | 78,0 | 92,4 |
| Niemcy | 23,8 | 19,1 | 15,0 | 78,5 |
| Wielka Brytania | 18,5 | 18,1 | 18,4 | 101,7 |
| Czechy | 13,4 | 12,7 | 11,0 | 86,6 |
| Hiszpania | 11,6 | 10,0 | 9,5 | 95,0 |
| Rumunia | 2,7 | 2,5 | 2,2 | 88,0 |
| Chiny | 2.326,0 | 2.716,0 | 2.910,0 | 107,1 |
| Stany Zjednoczone A.P. | 1.066,0 | 1.007,0 | 983,0 | 97,6 |
| Indie | 390,0 | 465,0 | 532,0 | 114,4 |
| Australia | 109,0 | 334,0 | 344,0 | 103,0 |
| Indonezja | 199,0 | 234,1 | 263,3 | 112,5 |
| Rosja | 234,0 | 275,0 | 250,0 | 90,9 |
| RPA | 245,0 | 252,3 | 247,3 | 98,0 |
| Kazachstan | 92,0 | 90,0 | 80,0 | 88,9 |
| Ukraina | 80,0 | 78,0 | 72,0 | 92,3 |
| Kolumbia | 64,0 | 73,5 | 72,9 | 99,2 |
| Wietnam | 38,9 | 38,9 | 42,1 | 108,2 |
| Kanada | 29,9 | 33,0 | 28,0 | 84,0 |
| Korea Północna | 27,2 | 25,1 | 28,6 | 113,9 |
| Meksyk | 11,5 | 11,5 | 10,6 | 92,2 |
| Pozostałe | 70,4 | 69,3 | 101,5 | 146,5 |
| Ogółem | 5.351,0 | 5.850,0 | 6.100,0 | 104,3 |
| Ogółem* | 5.223,3 | 5.740,6 | 5.994,5 | 104,4 |
Zródła: Verein der Kohlenimporteure, Jahresbericht 2010, Fakten und Trends 2009/2010 (Zrzeszenie Importerów Węgla, Sprawozdanie za rok 2010, Fakty i Trendy 2009/2010), Hamburg, czerwiec 2010 r. oraz nieopublikowane dane zestawione przez Statistik der Kohlenwirtschaft e.V., przekazane autorowi w dniu 23 listopada 2010 roku.
Ze źródeł tych korzystano również przy sporządzeniu kolejnych tabel.
Uwagi:
- Dane za rok 2009, częściowo także za rok 2008, nie są ostatecznie zweryfikowane.
Wydobycie ogółem jest szacunkiem Zrzeszenia Importerów Węgla (Verein der
Kohlenimporteure) zbliżonym do rzeczywistej realizacji. „Ogółem*“ jest raczej
zaniżonym założeniem instytucji „Statistik der Kohlenwirtschaft” z siedzibą w
Herne, która publikuje informacje, głównie liczbowe, na temat gospodarki węglem
kamiennym i brunatnym. - Wydobycie Australii obejmuje również produkcję Nowej Zelandii.
Tabela 2. Światowy handel węglem w latach 2006-2009
| Eksporter (Państwo) | 2006 (Mln. Ton / Procent) | 2008 (Mln. Ton / Procent) | 2009 (Mln. Ton / Procent) |
| Australia | 237 / 27,6% | 261 / 28,1% | 273 / 29,8% |
| Indonezja | 171 / 19,9% | 202 / 21,7% | 230 / 25,1% |
| Rosja | 89 / 10,4% | 95 / 10,2% | 90 / 9,8% |
| Stany Zjednoczone A.P. | 46 / 5,4% | 74 / 7,9% | 53 / 5,8% |
| Kolumbia | 58 / 6,8% | 69 / 7,4% | 66 / 7,2% |
| RPA | 69 / 8,0% | 63 / 6,8% | 63 / 6,9% |
| Kanada | 28 / 3,3% | 33 / 3,5% | 28 / 3,1% |
| Wietnam | 30 / 3,4% | 19 / 2,0% | 25 / 2,7% |
| Kazachstan | 25 / 2,9% | 25 / 2,7% | 25 / 2,7% |
| Chiny | 63 / 7,3% | 45 / 4,8% | 23 / 2,5% |
| Polska | 15 / 1,8% | 8 / 0,9% | 9 / 1,0% |
| Pozostałe | 27 / 3,2% | 36 / 4,0% | 31 / 3,4% |
| Ogółem | 858 / 100,- | 930 / 100,- | 916 / 100,- |
Tabela 4. Import węgla kamiennego przez kraje Unii Europejskiej w latach 2006-2009
| Kraj | Import w 2006 (Mln Ton) | Import w 2008 (Mln Ton) | Import w 2009 (Mln Ton) |
| Wielka Brytania | 49,0 | 43,2 | 36,5 |
| Niemcy | 46,5 | 44,0 | 36,4 |
| Włochy | 24,5 | 26,2 | 20,4 |
| Hiszpania | 22,6 | 16,5 | 17,5 |
| Francja | 20,7 | 19,4 | 15,8 |
| Holandia | 12,0 | 12,1 | 10,8 |
| Polska | 5,2 | 9,9 | 10,0 |
| Dania | 7,0 | 7,7 | 6,3 |
| Belgia | 9,0 | 6,0 | 4,1 |
| Austria | 4,0 | 4,2 | 4,0 |
| Słowacja | 5,6 | 4,9 | 3,2 |
| Finlandia | 7,0 | 4,6 | 3,2 |
| Portugalia | 5,7 | 3,8 | 3,1 |
| Szwecja | 3,0 | 2,5 | 2,4 |
| Irlandia | 3,0 | 2,3 | 2,3 |
| Chiny | 1,9 | 2,2 | 1,7 |
| Węgry | 1,9 | 1,9 | 1,4 |
| Bułgaria | 1,6 | 1,3 | 1,3 |
| Rumunia | 3,3 | 3,2 | 0,9 |
| Pozostałe kraje | 2,6 | 0,9 | 0,6 |
| Ogółem import do UE 27 | 236,1 | 216,8 | 181,9 |
| Import koksu | 12,0 | 11,0 | 8,0 |
Tabela 3. Dziesiątka krajów o najwyższym poziomie importu węgla kamiennego w latach 2006-2009
| Kraj | Import węgla w 2006 (Mln ton) | Import węgla w 2008 (Mln ton) | Import węgla w 2009 (Mln ton) |
|
Japonia |
177 | 190 | 162 |
|
Chiny |
38 | 41 | 127 |
|
Korea Południowa |
78 | 100 | 103 |
|
Tajwan |
62 | 65 | 59 |
|
Indie |
53 | 54 | 59 |
|
Wielka Brytania |
49 | 43 | 37 |
|
Niemcy |
46 | 44 | 36 |
|
Rosja |
25 | 28 | 25 |
|
Włochy |
24 | 26 | 20 |
| Stany Zjednoczone A.P. | 30 | 31 | 19 |
| Razem "Dziesiątka" | 582 | 622 | 647 |
| Udział w obrocie światowym | 67,8% | 66,9% | 70,6% |
| Import - UE 27 | 236 | 217 | 182 |
| Udział w obrocie światowym | 27,5% | 23,3% | 19,9% |