dr Konrad TAUSZ – pracownik naukowy GIG
Kierownik pracy badawczej
mgr inż. Konstanty WOLNY
ekspert z zakresu ratownictwa górniczego
współautor pracy badawczej
Informacja na temat projektu badawczego z zakresu ratownictwa górniczego, realizowanego przez Główny Instytut Górnictwa
Wstęp
Ratownictwo górnicze od szeregu lat oczekuje opracowań naukowo – badawczych. Odczucia praktyków i ich na tej podstawie decyzje z zakresu ratownictwa górniczego dotychczas nie miały podstaw naukowego wsparcia i weryfikacji. Ponadto sukcesywnie pogarszają się górniczo - geologiczne warunki eksploatacji węgla a tendencja wzrostowa zdarzeń i wypadkowości stawia przed służbami ratownictwa górniczego coraz bardziej zwiększone i skomplikowane zadania, które powinny przecież zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa i higieny pracy.
W wyniku dyskusji członkowie Zarządu Krajowego Związku Zawodowego Ratowników Górniczych w Polsce postanowili aby, jej Przewodniczący zainicjował na forum Komisji Bezpieczeństwa Pracy w Górnictwie, która działa przy Wyższym Urzędzie Górniczym, podjęcie promocji tematu badawczego z zakresu ratownictwa górniczego. W związku z powyższym Główny Instytut Górnictwa wystąpił z odpowiednim wnioskiem wraz z uzasadnieniem do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w celu dofinansowania projektu badawczego pt.: „Kierunki modernizacji funkcjonowania ratownictwa górniczego w branży górnictwa węgla kamiennego z uwzględnieniem uwarunkowań ekonomicznych i społecznych”. W drodze konkursu Główny Instytut Górnictwa otrzymał do realizacji ww. projekt badawczy.
Postępowanie badawcze obejmować będzie funkcjonowanie służb ratownictwa górniczego działających w obszarze przedsiębiorstw górniczych i podmiotów zawodowo trudniących się ratownictwem górniczym tj. Centralną Stację Ratownictwa Górniczego S.A. w Bytomiu. W tym kontekście zostaną przeanalizowane różne koncepcja działalności zawodowego ratownictwa górniczego opartego na jednostce dysponującej specjalistycznym wyposażeniem oraz na ratownikach oddelegowanych do pogotowia ratowniczego z macierzystych zakładów górniczych.
W badaniach uwzględnione zostaną problemy społeczne, które mogą mieć duży wpływ na modernizację funkcjonowania ratownictwa, szczególnie w obliczu zagrożenia spowodowanego wystąpieniem luki pokoleniowej, w tej kategorii zawodowej. Istotnym obszarem badań w ramach projektu będą analizy ekonomiczne wskazujące na niezbędny poziom nakładów na modernizację oraz wskazanie ewentualnych źródeł ich finansowania.
Celem naukowym jest więc zbadanie uwarunkowań ekonomicznych i społecznych, w powiązaniu z czynnikami techniczno - organizacyjnymi, zapewniających osiągnięcie optymalnego zabezpieczenia ratowniczego w kopalniach węgla kamiennego. W wyniku realizacji projektu może okazać się za celowe opracowanie programu modernizacji funkcjonowania ratownictwa w górnictwie węgla kamiennego. W badaniach zostaną wykorzystane techniki z zakresu ekonomii, socjologii i organizacji.
Niniejsza publikacja jest pierwszą z całego cyklu jaki pragniemy przedstawić związkowcom i ratownikom. Następne publikacje stanowić będą cząstkowe wyniki i podsumowania z naszych prac.
Poniżej przedstawiamy ważną ocenę z zakresu bezpieczeństwa.
Ocena stanu bezpieczeństwa w zakresie ratownictwa górniczego*
| Przyczyna wypadku śmiertelnego | Ilość poszkodowanych |
| Wybuch gazu | 29 |
| Udar cieplny | 22 |
| Brak tlenu w aparacie roboczym | 17 |
| Wybuch pyłu węglowego | 14 |
| Zatrucie tlenkiem węgla i gazami | 6 |
| Atmosfera beztlenowa | 5 |
| Awaria aparatu roboczego i maski twarzowej | 9 (6+3) |
| Zawał mięśnia sercowego | 2 |
| Upadek z wysokości | 2 |
| Zawał skał stropowych | 1 |
| Razem | 107 |
*wykorzystano materiały CSRG S.A. w Bytomiu
W interwale czasu od 1945 do 2008 zaistniało 107 wypadków śmiertelnych ratowników górniczych w 40 podziemnych zakładach górniczych. W ciągu tych 63 lat średnia wypadkowość wynosiła 0,59 wypadków śmiertelnych/rok. W zdarzeniach związanymi z wybuchem gazu zginęło sumarycznie najwięcej bo aż 29 ratowników górniczych, wybuchem pyłu węglowego 14 a w związku z przebywaniem w atmosferze z śmiertelnym stężeniem tlenku węgla sześciu. W atmosferze beztlenowej pięciu ratowników górniczych poniosło śmierć. Największe straty ratownictwo górnicze poniosło podczas wybuchu pyłu węglowego, który spowodował śmieć 34 górników, w tym dwa zastępy ratownicze. Miało to miejsce w kopalni Dymitrow w 1979 r. Przyczyną wybuchu pyłu węglowego były nieprawidłowo wykonywane roboty strzałowe. Częstą przyczyną śmierci ratowników był ich udar cieplny. Odnotowano 22 takie zdarzenia.
Przeciwdziałanie, w tym zakresie polega w ostatnim okresie czasu m. in. na:
- obniżaniu temperatury powietrza wdychanego w aparacie roboczym regeneracyjnym oraz stosowaniu aparatów roboczych powietrznych butlowych,
- odpowiednim ubiorze ratowników wraz z schładzaczami,
- odpowiednim szkoleniu i ćwiczeniach ratowników w CSRG S.A. w Bytomiu,
- stosowaniu się do wskazań opracowanych przez CSRG S.A. w Bytomiu w zakresie prowadzenie akcji ratowniczej w trudnych warunkach cieplnych,
- badaniach lekarskich ratowników przed wyjściem z bazy do akcji i po ich powrocie.
Należy stwierdzić, że w całym analizowanym okresie czasu zgony ratowników górniczych w wyniku udaru cieplnego są konsekwencją prac polegających na zwalczaniu zagrożenia pożarowego.
Przyczyną śmierci poprzez uduszenie się ratowników w 17 przypadkach był brak zapasu tlenu w aparacie oddechowym roboczym. W większości przypadków tj. 14 ratownicy utracili orientację, zgubili drogę ewakuacji i nie doszli do prądu świeżego powietrza, natomiast trzech ratowników transportując poszkodowanego kolegę z zastępu zużyli w skutek nadmiernego wysiłku cały zapas tlenu skutkujący ich uduszeniem. Aktualnie są na wyposażeniu w CSRG S. A. w Bytomiu nowoczesne aparaty robocze z elektronicznym oczujnikowaniem informującym ratowników o bieżącym m. in. zużyciu tlenu.
W sześciu przypadkach zginęli ratownicy z powodu awarii aparatu oddechowego roboczego z tym, że ostatni taki przypadek odnotowano w 1962 r. (46 lat temu). Ratownicy udusili się z powodu rozszczelnienia podzespołów, rozerwania przewodu gumowego, uszkodzenia uszczelki w aparacie na drodze dopływu powietrza, wadliwego działania automatu płucnego. Trzy przypadki nieszczelności masek twarzowych skutkujących śmiertelnym zatruciem tlenkiem węgla miało miejsce do 1955 r. kiedy to stosowano maski twarzowe skórzane.
Postęp techniczny, kontrola jakości wykonania aparatów i masek u producenta, kontrola okresowa i bieżąca stanu technicznego aparatów roboczych i masek twarzowych w salach aparaturowych w kopalnianych stacjach ratowniczych winna na stałe wyeliminować awaryjność sprzętu do ochrony układu oddechowego.
Dwa zdarzenia śmiertelne odnotowano z powodu upadku z wysokości oraz jeden z powodu przysypania ratownika odspojonymi z górotworu bryłami skalnymi. W dwóch przypadkach stwierdzono u ratowników górniczych udar mięśnia sercowego. Wśród 107 ratowników śmiertelnie poszkodowanych odnotowano siedem osób dozoru ruchu i jednego lekarza.
Podsumowanie
Polskie ratownictwo górnicze należy do najlepszych na Świecie. Jest to zbiorowy wysiłek wielu ludzi, którzy od lat dbają o jego wysoki profesjonalny poziom. Największe zasługi należy przypisać CSRG S.A. w Bytomiu następnie Jednostce o/RG-H z Lubina, całej grupie ludzi kierujących kopalnianymi stacjami ratownictwa górniczego, nadzorowi górniczemu.
Działający od lat Związek Zawodowy Ratowników Górniczych w Polsce z żelazną konsekwencją dba o zachowanie mobilności ratownictwa górniczego i ogólnie spraw ratowniczych.