Celem projektu "Ostatnia tona: upamiętnianie węgla jako dobra natury i kultury", realizowanego przez Martę Tomczok z Uniwersytetu Śląskiego w ramach stypendium Marszałka Województwa Śląskiego, jest upowszechnienie i ochrona dóbr kultury niematerialnej (rytuał wydobycia na powierzchnię ostatniej tony węgla) i materialnej (powstający w jego efekcie pomnik wraz z samym węglem, pochodzącym z powoli wyczerpujących się złóż węglonośnych, zlokalizowanych w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym). Projekt ma na celu kultywowanie i upamiętnianie polskiej kultury węgla jako lokalnej odmiany coal culture – rozpowszechnionej szczególnie w państwach Europy Zachodniej i w Stanach Zjednoczonych. Realizacja projektu pomoże w określeniu i opracowaniu specyficznego dla Polski podejścia do kultury węgla dzięki nowoczesnemu spojrzeniu na związane z tą kulturą wybrane zwyczaje i tradycje (szczególnie – na wspomniany zwyczaj wydobycia ostatniej tony). Projekt stanowi przykład działań społecznie zaangażowanych na rzecz ochrony obiektów materialnych, pomników i samego węgla. Łączy badania naukowe, literaturę i sztukę. Wykorzystując nowe nurty w studiach nad dziedzictwem oraz w badaniach wielodziedzinowej humanistyki środowiskowej, projekt oparty jest na aktualnych trendach badań węgla, historii górnictwa węglowego i ludzi węgla, a także praktyk związanych z ich upamiętnianiem.

Marta Tomczok