w sprawie górniczej kultury został złożony do UNESCO. Decyzja w grudniu 2025 r.

 

Trudno sobie wyobrazić polskie górnictwo bez związanych z nim tradycji oraz kultu św. Barbary. To rzeczy nierozerwalne, które utrwaliły się w naszym kraju przez stulecia funkcjonowania kopalń. Ten dorobek przedstawia ogromną wartość, o którą należy dbać. Dlatego też pod koniec marca do Sekretariatu Konwencji UNESCO 2003 w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego został złożony wniosek o wpisanie „Barbórki i tradycji górniczych” na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości. Decyzja w tej sprawie ma zapaść w grudniu 2025 r.

Pomysł przygotowania wniosku o wpisanie Barbórki wpierw na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a następnie na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości prowadzoną przez UNESCO, narodził się w Zabrzu. Do pierwszego z rejestrów „Barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku” trafiła w lipcu 2018 r. W grudniu tego roku depozytariusze zgromadzeni w Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu wyrazili chęć podjęcia starań o wpis na Listę reprezentatywną. Prace nad wielonarodowym wnioskiem rozpoczęło MGW w 2019 r. Od 2022 r. działania z ramienia Departamentu Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego koordynowała radca ministra ds. UNESCO Joanna Cicha-Kuczyńska. Natomiast sam wniosek opracowała dr Beata Piecha-van Schagen z Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”. W pracach nad nim brały także udział grupy górnicze z Polski, Austrii i Luksemburga.

To byli górnicy z kopalń węgla kamiennego z Górnego Śląska i Wałbrzycha, górnicy soli z Bochni i Wieliczki, potomkowie górników rud z Tarnowskich Gór i górnicze orkiestry dęte z Górnego Śląska. Ponadto wspierali nas górnicy rud metali, węgla i magnezytu z Karyntii (Bad Bleiberg) i Styrii, górnicy rud żelaza, miedzi i łupków z Luksemburga z regionu Minett, Haut-Martelange i Stolzembourg. To są właśnie depozytariusze Barbórki i tradycji górniczych, a więc ci, którzy świętują, organizują i wspierają to święto organizacyjnie i finansowo – wyjaśnia dr Piecha-van Schagen.

Uroczystość św. Barbary, patronki górników, przypada 4 grudnia. Coroczne obchody obejmują uroczystości religijne i świeckie dla górników oraz społeczności lokalnych w miejscowościach górniczych i pogórniczych. Górnicy noszą uroczyste mundury lub stroje robocze i organizują publiczne przemarsze przez miejsca, w których pracują, wraz z przedstawicielami społeczności, stowarzyszeń, władz lokalnych. Parady są często prowadzone przez górnicze orkiestry dęte. Wizerunki Świętej Barbary, które można znaleźć w kopalniach, kościołach, a także w pobliżu miast i wsi w formie pomników, są odwiedzane przez praktykujących i dekorowane kwiatami” – możemy przeczytać we wniosku, w którym opisano także zwyczaje związane z karczmami i biesiadami, których nieodłącznym elementem jest górnicza muzyka oraz m.in. „skok przez skórę”, czyli swoisty rytuał przyjęcia młodego adepta sztuki górniczej do górniczego stanu.

W zgłoszeniu podkreślono także szczególny właśnie dla górników aspekt komunikowania się podczas pracy, którego najlepszym przykładem jest pozdrowienie „Szczęść Boże” czy też używane w innych krajach „Glück Auf!” czy też „Gléck Op!”.

– We wniosku wskazaliśmy także, że Barbórka i tradycje górnicze mają dziś ogromne znaczenie dla tożsamości, szczególnie dla społeczności na terenach pogórniczych. Zwłaszcza w obliczu zaniku materialnego górniczego dziedzictwa kulturowego, to właśnie niematerialne dziedzictwo górnicze jest głównym narzędziem utrzymania tożsamości przodków, których praca ukształtowała środowisko, w którym żyją dziś depozytariusze – tłumaczy dr Piecha-van Schagen.

Wniosek o wpisanie Barbórki i tradycji górniczych, jak wszystkie inne, składa się z formularza wypełnionego w języku angielskim oraz obowiązkowych załączników, m.in.: pisemnych deklaracji zgody na wpis składanych przez społeczności i grupy, których wpis dotyczy, dziesięciu fotografii oraz filmu. W tym miejscu musimy dodać, że jedno ze zdjęć, które znalazło się we wniosku, jest autorstwa naszej redakcyjnej koleżanki Katarzyny Zaremby-Majcher.

– Materiał audiowizualny jest bardzo ważny, ponieważ jego zadaniem jest zaznajomienie z tematem wszystkich tych, którzy go nie znają – podkreśla autorka wniosku.

Pod dokumentami złożonymi dokładnie 27 marca podpisały się osoby upoważnione do reprezentowania krajów. Ze strony Polski była to Bożena Żelazowska, sekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W imieniu Wielkiego Księstwa Luksemburga ambasador tego kraju w Polsce Paul Schmidt, a w imieniu Austrii Theresia Niedermüller, dyrektor generalna ds. sztuki i kultury w Ministerstwie Sztuki, Kultury, Służby Cywilnej i Sportu.

Decyzję o wpisie podejmuje Międzyrządowy Komitet ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego, który tworzą przedstawiciele rządów krajów, które ratyfikowały Konwencję z 2003 r.

Spodziewamy się, że wpis na Listę reprezentatywną nastąpi podczas sesji Komitetu, która jest zaplanowana na grudzień 2025 r. – mówi dr Piecha-van Schagen.