mgr Radosław Michna
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych
Studia doktoranckie z zakresu historii
II rok

Główny punkt ciężkości powstającej dysertacji stanowi pruskie szkolnictwo średnie w Bydgoszczy XIX w. Trudny czas, kiedy Bydgoszcz w konsekwencji I rozbioru Polski w 1772 r. znalazła się w granicach monarchii pruskiej, zaważył także na kształcie miejscowej oświaty. Osiadły w mieście nad Brdą w I połowie XVII w. zakon Jezuitów, odpowiedzialny za szkolnictwo średniego szczebla, mocą papieskiego brewe Klemensa XIV z 1773 uległ likwidacji. Punkt ciężkości kształcenia, leżący dotychczas w gestii Towarzystwa Jezusowego, został przeniesiony z bydgoskiego kolegium jezuickiego, na utworzone zeń 1 czerwca 1781 r. gimnazjum katolickie. Pełna nazwa powstałej szkoły brzmiała: Królewskie Gimnazjum Klasyczne.
W dobie Księstwa Warszawskiego, utworzonego przez Napoleona po serii zwycięstw nad Prusami pod Jeną i Auerstedt w 1806 r., bydgoskie gimnazjum o dotychczasowym charakterze wyznaniowym, zamieniło się w Szkołę Departamentową. Jej otwarcie nastąpiło 1 września 1808 r. Z organizacyjnego punktu widzenia miała ona rangę Szkoły Głównej, którą jednak po kilku latach utraciła, z powodu małej ilości uczniów, na rzecz gimnazjum toruńskiego. Działalność swą prowadziła do 1815 r. w charakterze szkoły wydziałowej. Jedną z decyzji Kongresu Wiedeńskiego z 1815 r., który sankcjonował nowy ład polityczny w Europie doby ponapoleońskiej, było włączenie Bydgoszczy w granice powstałego Wielkiego Księstwa Poznańskiego, przynależącego do Prus. Miasto nad Brdą stało się stolicą obwodu regencyjnego. Ta ważna funkcja spowodowała stopniowy, konsekwentny rozwój całego ośrodka miejskiego pod względem gospodarczym i kulturalnym. Wzrastająca rola Bydgoszczy w polityce monarchii pruskiej stała się również istotnym czynnikiem do rozwoju oświaty w mieście. Priorytetem było utworzenie szkoły o wysokich standardach nauczania, jakie odpowiadałyby za wykształcenie zwłaszcza uczniów narodowości niemieckiej, by mogli oni w przyszłości sprawować wysokie urzędy w mieście nad Brdą. Z punktu widzenia pruskiej racji stanu, kompetentna, doskonale wykwalifikowana i odpowiedzialna za aparat administracyjny kadra urzędników, obok licznej, świetnie wyszkolonej armii, miała stanowić o sile tego państwa. Istniejąca z czasów Księstwa Warszawskiego czteroklasowa szkoła wydziałowa o kierunku realnym, która miała całkowicie polski charakter, została po dwóch latach od ponownego zajęcia miasta przez administrację pruską, przemianowana na gimnazjum. Doszło do tego w 1817 r., co otworzyło nową kartę ponad 100-letniej historii Królewskiego Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma w Bydgoszczy, spadkobiercy i kontynuatora działalności oświatowej jezuickiego kolegium. W swej pracy autor zamierza przedstawić również inne bydgoskie placówki oświatowe średniego szczebla, mające wyższy stopień organizacyjny niż szkoły ludowe. Do powstałych w II połowie XIX w. zakładów nauczania należą między innymi Miejska Szkoła Realna (Realschule) czy Wyższa Szkoła dla Dziewcząt (Höhere Mädchenschule). Oprócz ukazania pozostałych rodzajów i zarysu dziejów poszczególnych szkół, zostanie dokonana analiza szerokiego spektrum kryteriów dotyczących ówczesnych procesów kształcenia. Jednym z zasadniczych celów jakie stawia sobie niniejsza praca, będzie ponadto wykazanie jak w kontekście postępującej polityki germanizacyjnej, reformy szkolnictwa oraz zmieniających się programów nauczania, kształtowała się liczba uczniów ze względu na narodowość i wyznanie na przykładzie Bydgoszczy XIX wieku.