czyli dawna kopalnia miejscem cennych odkryć geologicznych

Ćwierć wieku temu teren dawnej kopalni odkrywkowej wapienia we wsi Jaworznia koło Kielc uznany został za rezerwat przyrody Chelosiowa Jama. W ten sposób ochroną objęto największy znany układ jaskiń u podnóża Gór Świętokrzyskich.

W akcie prawnym powołującym rezerwat nie ma jednak ani słowa o tym, że ochronie podlega teren nieczynnej kopalni. W zarządzeniu, które 25 lipca 1997 r. podpisał minister ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa mowa jest o tym, że za rezerwat uznaje się obszar nieużytków o powierzchni 25,83 ha, położony w gminie Piekoszów w województwie kieleckim.

Przypadki odkrycia jaskiń krasowych w trakcie robót górniczych w zakładzie odkrywkowym zdarzały się w Polsce niejednokrotnie. Nie tylko w Górach Świętokrzyskich czy w Górach Kaczawskich, lecz także np. na ziemi kłodzkiej w Masywie Śnieżnika. Odkrycie dokonane kilkanaście kilometrów na zachód od centrum Kielc uznane zostało za wartościowe ze względów naukowych.

W granicach rezerwatu Chelosiowa Jama znajdują się dwa spore kamieniołomy wgłębno-stokowe wapieni dewońskich. Są też mniejsze ściany skalne pomiędzy kamieniołomami, a także hałdy odpadów pozostałych po eksploatacji wapienia. Te ostatnie powstały na południowym stoku Góry Kopaczowej.

Jak zapisano w ministerialnym zarządzeniu, celem ochrony jest zachowanie unikatowego zespołu form krasowych podziemnych i powierzchniowych, pochodzących z różnych okresów geologicznych. Są tam zarówno jaskinie krasowe, jak i dawne jaskinie wtórnie wypełnione osadami.

Jak stare są jaskinie? Naukowcy stosując metodą uranowo-torową, ustalili, że nacieki w jaskiniach, czyli np. stalaktyty czy stalagmity, mają od kilku tysięcy lat do niemal trzystu pięćdziesięciu tysięcy lat.

Zdaniem Jana Urbana i Andrzeja Kaszy, autorów publikacji o ochronie dziedzictwa geologicznego w rezerwatach Gór Świętokrzyskich, największym problemem w ochronie rezerwatu jest zarastanie odsłonięć, czyli ścian skalnych oraz zaśmiecenie.

Rezerwat Chelosiowa Jama znajduje się przy drodze wojewódzkiej nr 761, Kielce - Piekoszów. Do 1972 r. funkcjonował tam Zakład Wapienniczy Jaworznia. Dawna kopalnia odkrywkowa leży u podnóża góry Bełnia (362 m n.p.m.), będącej częścią Pasma Zgórskiego Gór Świętokrzyskich.